Μονή Θεοτόκου Κηπίνας

Ιερός και επιβλητικός χώρος, άγρια ομορφιά, περίτεχνη δόμηση. Το εντυπωσιακό μοναστήρι με την ιδιότυπη αρχιτεκτονική βρίσκεται κοντά στον οικισμό Κηπίνας, στο δρόμο Κηπίνας – Καλαρρυτών. Είναι χτισμένο στο μέσο σχεδόν ενός τεράστιου βράχου στη ΒΑ πλευρά του άγριου φαραγγιού του Καλαρρύτικου ποταμού

και προκαλεί θαυμασμό η θεμελίωση πάνω από κατακόρυφους βράχους. Η μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, πανηγυρίζει όμως την Παρασκευή της Διακαινησίμου, εορτή της Ζωοδόχου Πηγής.
Η πρόσβαση στο μοναστήρι γίνεται από ένα μικρό μονοπάτι, λαξευμένο στο βράχο, και συνεχίζει με μικρή κρεμαστή ξύλινη γέφυρα, που οδηγεί στα προσκτίσματα της μονής. Κατά την τουρκοκρατία η ξύλινη γέφυρα ήταν κινητή και οι μοναχοί την ανέβαζαν με μοχλό, έτσι ώστε το μοναστήρι να καθίσταται απροσπέλαστο στους επίδοξους επιδρομείς, καθώς δημιουργείται κενό 4 μέτρων στο γκρεμό όταν σηκώνεται.
Η ονομασία «Κηπίνα» οφείλεται, κατά μία εκδοχή, στους κήπους που καλλιεργούσαν οι μοναχοί, σε μια περιοχή κατεξοχήν απότομη και βραχώδη. Το όνομα, σύμφωνα με γλωσσολόγους, προέρχεται μάλλον από το σλάβικο Κίπ, που σημαίνει εικόνα ή ζωγραφιά και την κατάληξη –ίνα. Το όνομα αυτό πήρε αργότερα και ο γειτονικός οικισμός Αρμπορέσι.
Η παράδοση θέλει τη μονή με την παράτολμη κατασκευή να χτίστηκε γύρω στον 18ο αιώνα, αλλά θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στη βυζαντινή εποχή. Κατά τον Σεραφείμ Βυζάντιο το μοναστήρι χτίστηκε το 1212 από τον επίσκοπο Γρηγόριο, όταν δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου.
Το καθολικό της μονής βρίσκεται στον λαξεμένο βράχο και είναι μια μικρή μονόκλιτη βασιλική με τρούλο. Η οροφή του ναού σμιλεύθηκε και μεταβλήθηκε σε θόλο. Στο κοίλωμα του βράχου χτίστηκαν σε δύο επίπεδα το ισόγειο με χώρο υποδοχής και το χειμωνιάτικο, όπου υπάρχει ξύλινο ντουλάπι – πόρτα που οδηγεί σε κρύπτες. Στον όροφο, τα κελιά των μοναχών και το αρχονταρίκι, προσφέρουν μοναδική θέα προς τον οικισμό και το ποτάμι. Τα κελιά του μοναστηριού διαμορφωμένα με διάφορες ξύλινες επεκτάσεις στον κατακόρυφο βράχο δημιουργούν ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα απόλυτα εναρμονισμένο στο άγριο τοπίο της περιοχής.
 Στο εσωτερικό της είναι διακοσμημένη με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 17ου με αρχές του 18ου αι. Διακρίνονται για το ενδιαφέρον εικονογραφικό πρόγραμμα με τις ωραίες παραστάσεις και τους ποικίλους χρωματισμούς. Χωρίζονται σε 3 ζώνες και απεικονίζουν αντίστοιχα τους αγίους, τα στηθάρια των αγίων και σκηνές από το Ευαγγέλιο. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο και χρονολογείται την ίδια εποχή.
Η ιδιαιτερότητα της μονής είναι ότι από τη βόρεια είσοδο του πρόναου αρχίζει η είσοδος ενός σπηλαίου (μη επισκέψιμο) με διαδρομή μήκους 240μ. και μέγιστο ύψος 9 μ. το οποίο έχει εξερευνηθεί το 1956 και το 1993 από την Άννα Πετρόχειλου και τον Στέφανο Νικολαϊδη, μέλη του Σπηλαιολογικού Ελληνικού Εξερευνητικού Ομίλου.
Το σπήλαιο ήταν κάποτε κοίτη υπόγειου ποταμού, γι’ αυτό και στους πρόποδες του βράχου όπου βρίσκεται το μοναστήρι βγαίνει άφθονο νερό. Η σπηλιά αυτή την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της εθνικής αντίστασης αποτέλεσε κρησφύγετο των υπόδουλων Ελλήνων και των αντιστασιακών.
Η Ιερά Μονή Θεοτόκου Κηπίνας σήμερα είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Τσούκας (1931) και ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Ιωαννίνων. Ανακαινίστηκε σχετικά πρόσφατα και μπορούν να την επισκεφθούν προσκυνητές.  Αν ο ιερέας Λάμπρος δεν βρίσκεται εκεί, μπορείτε να ζητήσετε τα κλειδιά για να επισκεφθείτε τη μονή από το καφενείο στον συνοικισμό Κηπίνα (τηλέφωνο: 26590 61186).